Zijn dit vragen die in uw organisatie spelen: Wat is mijn verantwoordelijkheid als leider? Wanneer worden verschillen vruchtbaar? Wanneer gaat het teambelang boven het organisatiebelang? Wanneer mag je ingrijpen?Wanneer moet je je houden aan een afspraak? Dan kan een Socratisch gesprek helpen denkkracht te ontwikkelen en nieuwe inzichten te krijgen.
Socrates? Zo'n 2500 jaar geleden was de Griekse filosoof Socrates vaak op de markt in Athene te vinden, gesprekken voerend over wat echt is en schijn, over wat van van waarde is en wat niet, over vroomheid, eerlijkheid, rechtvaardigheid. Over al die zaken die te maken hebben met wat het goede leven zou kunnen zijn. Hoe kan ik goed handelen? Hoe kunnen we ons zo gedragen dat we het met elkaar goed hebben? Wat vraagt dat van elk van ons?
De markt was in die tijd de plek om met elkaar in gesprek te gaan. Hoe is dat nu? We praten wat af met onze gezins- en familieleden, met onze vrienden en op ons werk. Maar vooral communiceren we binnen de enorme digitale ruimte, die de plek van de Griekse markt lijkt te hebben ingenomen.
socratische gespreksvoering Veel communiceren is eenrichtingsverkeer: het poneren van een mening of het reageren op die van een ander. Maar is dat ook een gesprek? In de gesprekken die Socrates voerde ging niet om het uitwisselen van opvattingen en meningen, maar betrof het een zoektocht naar kennis van het goede. En - zo was zijn gedachte - daar kun je alleen maar komen als je verantwoording aflegt over je gedrag. Niet vasthouden aan wat je weet of denkt te weten, maar steeds opnieuw vragen stellen en onderzoeken of wat je gedaan hebt wel 'goed' is. Ook in de Socratische gespreksvoering zoals we die nu gebruiken, worden de deelnemers uitgenodigd hun oordelen op te schorten, goed naar elkaar te luisteren, vragen te stellen en kritisch na te denken aan de hand van concrete ervaringen. Dan botsen meningen, natuurlijk. Maar iedereen wordt wel gevraagd goed na te denken over de onderliggende argumenten en opvattingen. Met de wijsheid die zo in de groep ontstaat, wordt iedereen uitgedaagd zijn eigen wijsheid (steeds) beter te gebruiken.
voor wie? Voor wie niet! Voor iedereen die beter wil worden in luisteren en vragen stellen, die het zijn eigen wijsheid wil onderzoeken, die weleens die brandende vraag besproken wilt hebben waar maar omheen gedraaid wordt of waarmee niet verder gekomen wordt.
wanneer? Terugkerende vragen en dilemma's lenen zich uitstekend voor een socratische aanpak. Maar ook het samen ontwikkelingen van een visie of het weer eens kijken naar de principes waarvan gezegd wordt dat die zo belangrijk en leidend voor het gedag zijn, kunnen in een socratisch gesprek heel goed besproken worden. En ook als je met elkaar wilt oefenen in beter luisteren en beter vragen stellen zul je verrassend veel opsteken van een socratisch gesprek.
vorm Er zijn - afhankelijk van de behoeften en ervaring - diverse werkvormen om met elkaar een Socratisch gesprek te voeren. Er zijn goede gesprekken mogelijk binnen 90 minuten, maar ook een dagdeel voor meer verdieping is een geschikte tijdslengte. In de 'oervorm' duurde een Socratisch gesprek zelfs een heel weekend.
vragen Een goede vraag is een vraag die de groep graag wilt onderzoeken en waarop nog geen antwoord is. gevonden. De beste vragen zijn eenvoudig, algemeen, motiverend en concreet te maken. Er wordt altijd samen met de groep die het Socratische gesprek voert de best passende vraag 'gemaakt'.