Eigen verantwoordelijkheid...

We worden niet zelden misleid door taal, hield filosoof Ludwig Wittgenstein ons jaren geleden al voor. Van hem komt het begrip taalspel. Een taalspel is een sociale praktijk: de taal die je gebruikt wanneer je bijvoorbeeld met elkaar in een project werkt is een andere taal dan je hanteert wanneer je in familiekring met elkaar in gesprek bent. Kijk maar eens naar de zin: "Ik heb geen zin in een spelletje." De woorden zijn in beide taalspelen even begrijpelijk; de betekenis is in beide gevallen anders. 
What's new, zou je kunnen zeggen. We hebben Wittgenstein toch niet nodig om te weten dat woorden verschillende betekenissen kunnen hebben. We weten toch al lang dat je een woord soms letterlijk en  soms in figuurlijke zin gebruikt.
Daar kun je tegenin brengen dat dit lange tijd niet zo evident was. De waarheid - in de zin van betekenisvol praten  over de werkelijkheid - van een uitspraak zat 'm heel lang in de overeenstemming met die werkelijkheid. Wittgenstein schreef daar zijn beroemde Tractatus Logica-Philosophicus over. In zijn latere werk heeft hij deze zogenaamde correspondentietheorie behoorlijk geamendeerd: wat waar is, is wat 'klopt' binnen het taalspel.
We worden door taal op het verkeerde been gezet als we niet binnen het bedoelde taalspel denken en praten.

Laten we ter illustratie eens kijken naar een zin die populair is in werkomgevingen en vooral bij leidinggevenden. 'We leggen de verantwoordelijkheid zo laag mogelijk in de organisatie."
Dit klinkt goed, toch? Eigen verantwoordelijkheid dragen. Dat willen de meeste mensen graag. Maar welk taalspel is hier aan het woord? Is dat het taalspel waarin ook over 'vakmanschap', 'vertrouwen' en 'vrijheid' gesproken wordt? Zeg maar het perspectief dat je als professional zelf verantwoordelijk bent voor wat je doet of veroorzaakt? Met alle consequenties van dien, trouwens.
Of wordt 'eigen verantwoordelijkheid' beschouwd als een opdracht om precies dat te doen waar een ander geen zin in of tijd voor heeft. Delegeren-met-een-handleiding, binnen een taalspel waarin woorden als 'rollen', 'taakomschrijvingen' en 'aansturen' een prominente plaats hebben gekregen.
Anders gezegd, valt er eigenlijk wat te kiezen of moet je iets doen?

Een belangrijk misverstand rond wat er van mensen verwacht wordt, los je op door helderheid te vragen of creëren over het taalspel waarin je met elkaar wilt spreken. 
Is het duidelijk dat het om het vakmanschap-vertrouwen-vrijheid-taalspel gaat, dan is overigens met die helderheid niet alle gedoe de wereld uit.
Dit taalspel sluit weliswaar aan bij de wens van velen om ruimte te hebben om zelf te kiezen als de grenzen van de ruimte duidelijk zijn, maar er zijn ook mensen die daarin altijd voor zichzelf kiezen en niet altijd, voor iedereen merkbaar, (ook) in het belang van anderen.

Het fijne is dat je nu binnen het bedoelde taalspel daarover het gesprek kan voeren. Wees dan wel consequent in je taalgebruik en wees er alert op als twee (of meer) taalspelen door elkaar gaan lopen. Want dan zou je zomaar kunnen gaan denken dat je het over hetzelfde hebt, maar dan misleidt de taal je (toch weer).
Niet gek gezien van Wittgenstein.