“Ik werk nu een half jaar in mijn eerste baan en ik voel me eigenlijk elke dag de hele dag door onzeker. Het lijkt wel alsof ik, dat wat tijdens mijn studie heb geleerd, nauwelijks kan gebruiken omdat het allemaal veel te theoretisch is. En dan heb ik ook nog een baas die hoge verwachtingen koestert en me met klussen opzadelt waar zij, denk ik, vanaf wil. Als er iets mislukt, omdat ik in mijn onwetendheid een kennelijk verkeerd advies gegeven heb, krijg ik de volledige schuld van de mislukking.“
Dit was het verhaal van een deelneemster van een studiedag over professionele identiteit. En ze was niet de enige die maakt dat ‘onzekerheid’ een belangrijk onderwerp van gesprek was van de dag. Veel jonge mensen voelen de druk om te moeten voldoen aan nogal wat eisen: de opleiding afronden binnen de vastgesteld studietijd, meedoen op sociale media om gezien te worden, in bijbanen werken om geld te verdienen en een onderscheidend cv te kunnen opbouwen. In sommige opleidingen wordt de druk nog ook eens opgevoerd: “Een nieuwe lichting studenten krijgt te horen dat ze de leiders van de toekomst zijn. Het ideaal van excellentie wordt onderstreept. (…) Een decaan van een researchmaster (vertelde) studenten dat zij figuurlijk gesproken meededen aan de Olympische Spelen, terwijl studenten in de gewone master meededen aan de Paralympische Spelen” (De Groene Amsterdammer, 20 september 2017). En als met de opleiding, hoge scores, bijzondere cv de beoogde baan is verkregen, is er nieuwe druk om excellent te presteren; je bent immers niet voor niets binnengehaald. Excellentie wordt opgevat zoals we het vaak tegen komen: als het beste dat er is. Excellente scholen waarin het onderwijs innovatiever zou zijn dan op niet-excellente scholen; excellente zorg die beter zou zijn dan zorg in instellingen die dit predicaat niet hebben. Excellentie bevindt zich aan de top van een rangorde en zorgt voor (onder)scheiding. Tussen organisaties en diensten en tussen mensen. Dat dit nogal wat betekent voor de mensen die niet aan de excellentienorm voldoen laat zich raden, maar ook de ‘gelukkigen’ zijn slachtoffer: zij zien zich genoodzaakt om te blijven meedoen in de excellentierace op straffe van uitsluiting. Je kunt ook op een andere manier naar excellentie kijken. Een waarbij excellentie geen onderscheidend criterium is tussen mensen, maar een uitdaging vormt voor iedereen; een waarbij recht gedaan wordt aan het feit dat elke professional leertijd nodig heeft om zich te ontwikkelen in zijn vak. Voor dat andere perspectief gaan we te rade bij de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v.Chr.), de uitvinder van de deugethiek, een theorie die een antwoord geeft op de vraag ‘hoe goed te leven?’ Volgens Aristoteles was het hoogste doel van de mens om gelukkig te worden en optimale zelfverwezenlijking was dé voorwaarde daartoe. In dat woordje ‘optimaal’ zit ons aanknopingspunt voor die andere kijk op excellentie. Het optimale is namelijk wat Aristoteles omschreef met voortreffelijkheid, excellentie of uitstekendheid. Optimaal handelen is virtuoos handelen, een woord dat afkomstig is van het Latijnse virtus, dat we doorgaans vertalen met deugd. Een misverstand ligt nu op de loer: vaak gebruiken we het woord ‘optimaal’ in de zin van ‘het best haalbare’, met associaties als ‘uitgepolderde opbrengst’ of ‘compromisresultaat’. Maar dat is niet wat Aristoteles voor ogen stond. Excellent handelen is het juiste midden vinden tussen twee uitersten. Dat midden ligt niet vast, maar is in elke situatie weer anders. Zo ligt moed in tussen twee extremen: lafheid en roekeloosheid. Moedig op twaalfjarige jongen afstappen wanneer hij iemand lastig valt is misschien gemakkelijker te doen dan in een vergelijkbare situatie een gespierder dertiger tegemoet treden. Dan is hard schreeuwen om aandacht te trekken wellicht al moedig genoeg. Maar dat zou voor een ervaren judoër weleens anders kunnen zijn. In plaats van te denken aan het optimum als een punt op de schaal tussen de uitersten stelt filosoof Paul van Tongeren voor om te denken aan “een verticale as die daar haaks op staat”. Want zo stelt hij, “mensen kunnen zichzelf namelijk verbeteren en zo het midden van een gouden randje voorzien. Streven naar perfectionering is zelfs een belangrijk kenmerk van de deugd.” Niet alleen oefening baart virtuositeit, ook door de kunst af te kijken van goede voorbeelden word je virtuozer, zo stelt de Griekse wijsgeer zelf. Door zo naar ‘excellentie’ te kijken is excellentie niet de uitkomst van een ratrace met winnaars en verliezers, maar ligt excellent handelen binnen ieders bereik. Immers iedereen kan virtuozer worden in dat wat hij doet. De uitdaging die van dit perspectief uitgaat, sluit aan bij een interessante definitie van een professional: “Een professional is iemand die ervoor kiest en zich erop toelegt om met behulp van zijn/haar specialistische kennis en ervaring, klanten op een competente en integere manier steeds beter van dienst te zijn. Daarbij maakt hij/zij gebruik van, en draagt actief bij aan, een gemeenschap van medeprofessionals die het vak bij voortduring ontwikkelen.” (Manon Ruijters e.a. (2015). Je Binnenste Buiten). En dan gaat het feitelijk om een dubbele uitdaging: blijf jij, professional, je ontwikkelen om virtuozer te worden in je vak én draag je bij aan een werkklimaat waarin dat voor iedereen mogelijk is? Waarin ben jij bezig virtuozer te worden? Hoe doe je dat? Wat doe jij om anderen te helpen virtuozer te worden? Behalve dat deze manier van naar excellentie kijken recht doet aan de ontwikkeling die elke professional doormaakt, laat deze ook het belang van professionele ruimte bij het handelen van professionals zien. Want excellent handelen is, is immers situatie-afhankelijk. Om het ‘excellente’ te kunnen doen, moet je je steeds weer opnieuw een oordeel vormen over de specifieke situatie: wat is hier nodig? Wat heb ik hier te doen? Om een goede afweging te kunnen maken is ruimte nodig, vertrouwen in jezelf en vertrouwen van anderen. En dat is heel wat anders dan het volgen van voorschriften, regels en protocollen. Die beperken niet alleen de ruimte, maar belemmeren ook groei. En dat is wel verschrikkelijk zonde, niet alleen voor al die startende professionals.
1 Comment
|
waarover?Dit blog gaat over leiderschap en besturen, over professionele identiteit, archieven
October 2022
categorieën
All
|
drs ir Gerritjan E.A. van Luin MLD | Chirurgijn 23 | 1188 DK Amstelveen | 06 24244006 | [email protected]
|